آیا علایم بیمار را “باید” در یک تشخیص جمع کرد؟ (برداشت های نادرست از اصل “Occam’s razor” در پزشکی):

📌 پزشکان در هر رشته و تخصصی از دوران دانشجویی با اصل “تیغ اکام” (Occam’s razor) آشنا می شوند.
به این صورت که به آن ها تاکید می شود که در هنگام مواجه شدن با علایم مختلف یک بیمار سعی کنند تشخیصی را انتخاب کنند که به ساده ترین صورت علایم بیمار را توجیه نماید و بعلاوه تلاش کنند که برای علایم بیمار فقط “یک تشخیص” مطرح شود.

📌 اما این اصل مهم فقط محدود به حیطه پزشکی نیست. در حیطه گسترده ی علم شناسی (epistemology) قرن چهاردهم میلادی یک زمان بسیار مهم و تاریخی به حساب می آید. یعنی همان زمانی که جناب ویلیام اکام اصل Occam’s razer را به دنیای علم وارد کرد.

اصل “تیغ اکام” می گوید که برای توضیح و تبیین یک پدیده بهتر است ساده ترین توضیح را انتخاب کنیم. (این اصل بر این پیش فرض علم شناسانه استوار است که طبیعت معمولا از ساده ترین راه می رود)

📌 با پیشرفت علوم در قرن های بعد و به خصوص پیچیده تر شدن علم پزشکی کم کم نقد هایی به این اصل وارد شد. تا قرن بیستم که بالاخره یک پزشک پر انرژی و البته پرحاشیه و شوخ طبع نقدی کنایه آمیز بر اصل “اکام” نوشت و گفت:
“!!A man can have as many diseases as he damn well pleases”

او این اصل جدید را به نام خودش “هیکام” (Hickam’s dictum) نام گذاری کرد.

📌 اما “هیکام” در واقع مخالف اصل “تیغ اکام” نبود. او می خواست تند روی ها و بد فهمی هایی که از اصل “تیغ اکام” شده بود را اصلاح کند و به دانشجویان و پزشکان یاد آوری کند که بدن بیمار در بسیاری موارد از برداشت های “تک تشخیصی” پیروی نمی کند و این اصل صرفا یک، پیشنهاد، راهکار و استراتژی بوده است.

📌 به عنوان مثال بیمار مبتلا به پلی نوروپاتی شایع اکسونال دیابتی، ممکن است همزمان دچار یک بدخیمی پنهان شده باشد و یک نوروپاتی های التهابی در آن زمینه در حال بروز باشد… در مراحل بعد ممکن از در دوره کموتراپی دچار عوارض نوروپاتیک دارو ها شود… ممکن است به علت یک بستری و یا مصرف داروها و پوزیشن نامناسب طولانی و فشار روی یک عصب مونو نوروپاتی هم پیدا کند …. در زمان بیماری طول کشیده سوء تغذیه هایی پیدا کند که هر یک از آن ها به گونه ای متفاوت سیستم اعصاب محیطی یا مرکزی را دچار آسیب نمایند…

📌 در مجموع برداشت های غیر دقیق و افراطی از اصل ارزشمند “تیغ اکام” و تاکید بیش از حد بر طرز تفکر “تک تشخیصی” منجر به غفلت از پیچیدگی ها و لایه بندی های تشخیصی (diagnostic layering) و در پزشکی مدرن خواهد شد. حتی برای پزشک و دانشجویی که به تاریخ علم و epistemology علاقمند نیست لازم است که حداقل مفهوم کلی “Hickam’s dictum” را در کنار “Occam’s razer” در ذهن داشته باشد.

دکتر حسین شمشیری
گروه پزشکان متخصص مغز و اعصاب آلفا